تسخیر انعام (قرآن)خداوند انعام را در تسخیر انسان قرار داده است و اگر ارده خدا نباشد انسان توانایی تسخیر انعام را ندارد. ۱ - تسخیر انعام برای انسانتسخیر انعام برای انسان‌ها از سوی خداوند است: اولم یروا انا خلقنا لهم مما عملت ایدینا انعـما فهم لها مــلکون. آيا نديدند كه از آنچه با قدرت خود به عمل آورده‌ايم چهارپايانى براى آنان آفريديم كه آنان مالک آن هستند؟ و الذی خلق الازوج کلها وجعل لکم من الفلک والانعـم ما ترکبون• لتستو ا علی ظهوره ثم تذکروا نعمة ربکم اذا استویتم علیه وتقولوا سبحـن الذی سخر لنا هـذا وما کنا له مقرنین. و همان كسى كه همه زوج‌ها را آفريد، و براى شما از كشتي‌ها و چهارپايان مركب‌هايى قرار داد كه بر آن سوار مى‌شويد، تا بر پشت آنها بخوبى قرار گيريد سپس هنگامى كه بر آنها سوار شديد، نعمت پروردگارتان را متذكّر شويد و بگوييد: « پاک و منزه است كسى كه اين را مسخّر ما ساخت، و گر نه ما توانايى تسخير آن را نداشتيم. ۲ - عدم توانایی انسان بر تسخیر انعامعدم توانایی انسان بر تسخیر انعام بدون اراده الهی امکان ندارد: و الذی خلق الازوج کلها وجعل لکم من الفلک والانعـم ما ترکبون• لتستوا علی ظهوره ثم تذکروا نعمة ربکم اذا استویتم علیه وتقولوا سبحـن الذی سخر لنا هـذا وما کنا له مقرنین. و همان كسى كه همه زوج‌ها را آفريد، و براى شما از كشتي‌ها و چهارپايان مركب‌هايى قرار داد كه بر آن سوار مى‌شويد، تا بر پشت آنها بخوبى قرار گيريد سپس هنگامى كه بر آنها سوار شديد، نعمت پروردگارتان را متذكّر شويد و بگوييد: «پاك و منزّه است كسى كه اين را مسخّر ما ساخت، و گر نه ما توانايى تسخير آن را نداشتيم. در این آیه سخن از مرکب‌هایی است که خداوند برای پیمودن راه‌های دریایی و خشکی در اختیار بشر گذارده، می‌فرماید: او برای شما از کشتی‌ها و چهارپایان مرکب‌هایی قرار داد که بر آن سوار شوید (و جعل لکم من الفلک و الانعام ما ترکبون). این یکی از مواهب و اکرام‌های خداوند نسبت به نوع بشر است که در انواع دیگر از موجودات زنده دیده نمی‌شود که خداوند انسان را بر مرکب‌هایی حمل کرده، که در سفرهای دریا و صحرا به او کمک می‌کنند. همان گونه که در آیه ۷۰ سوره اسراء آمده است: و لقد کرمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا: ما بنی آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکب‌های راهوار) حمل کردیم، و از انواع روزی‌های پاکیزه به آنها روزی دادیم، و بر سایر خلق خود برتری بخشیدیم. و به راستی وجود این مرکب‌ها فعالیت انسان و گسترش زندگی او را چندین برابر می‌کند، و حتی مرکب‌های سریع السیر امروز که با استفاده از خواص موجودات مختلف در اختیار انسان قرار گرفته نیز از الطاف آشکار خدا است، وسائلی که چهره حیات او را به کلی دگرگون ساخته و به همه چیز سرعت بخشیده، و برای او همه گونه آسایش به ارمغان آورده است. آیه بعد هدف نهایی آفرینش این مراکب را چنین بازگو می‌کند: منظور این است که بر پشت این مرکب‌ها به خوبی قرار گیرید، سپس نعمت پروردگارتان را متذکر شوید، و بگوئید پاک و منزه است خدایی که اینها را مسخر ما ساخت، و گرنه ما توانایی نگهداری آن را نداشتیم (لتستووا علی ظهوره ثم تذکروا نعمة ربکم اذا استویتم علیه و تقولوا سبحان الذی سخر لنا هذا و ما کنا له مقرنین). جمله لتستووا علی ظهوره اشاره به این است که این مراکب را به گونه‌ای آفریده است که شما می‌توانید به خوبی بر آنها سوار شوید و به راحتی به مقصد برسید. در این آیه دو هدف برای آفرینش این مرکب‌های دریایی و صحرایی بیان شده: نخست یادآوری نعمت‌های پروردگار به هنگام استقرار بر آنها، و دیگر منزه شمردن خداوندی که اینها را مسخر فرمان انسان ساخته، کشتی‌ها را چنان آفریده که بتواند سینه امواج را بشکافد و به سوی مقصد حرکت کند، و چهارپایان را رام و تسلیم در برابر انسان قرار داده است. ۳ - تسخیر انعام نشانه‌ای برای انسانتسخیر انعام برای انسان، از نشانه‌های خداوند است: اولم یروا انا خلقنا لهم مما عملت ایدینا انعـما فهم لها مــلکون• وذللنـها لهم فمنها رکوبهم ومنها یاکلون. آيا نديدند كه از آنچه با قدرت خود به عمل آورده‌ايم چهارپايانى براى آنان آفريديم كه آنان مالک آن هستند؟! و آنها را رام ايشان ساختيم، هم مركب آنان از آن است و هم از آن تغذیه مى‌كنند. ۴ - تشکر از خدا بخاطر تسخیر انعامتسخیر انعام برای انسان از سوی خداوند، شایسته سپاس گزاری است: اولم یروا انا خلقنا لهم مما عملت ایدینا انعـما فهم لها مــلکون• وذللنـها لهم فمنها رکوبهم ومنها یاکلون• ولهم فیها منـفع ومشارب افلایشکرون. آیا ندیدند که از آنچه با قدرت خود به عمل آورده‌ایم چهارپایانی برای آنان آفریدیم که آنان مالک آن هستند؟! ....و برای آنان بهره‌های دیگری در آن (حیوانات) است و نوشیدنی‌هایی گوارا آیا با این حال شکرگزاری نمی‌کنند؟! معنای آیات سه گانه این است که: آیا کفار نمی‌دانند که ما به خاطر ایشان و به منظور تدبیر امر زندگی ایشان در دنیا، چارپایانی از شتر و گاو و گوسفند خلق کردیم و نتیجه‌اش این شد که انسان مالک این حیوانات گردید، البته ملکیت به این معنا، که صحیح است برای او هر نوع تصرفی که خواست در این حیوانات بکند، و معارضی هم نداشته باشد. و ما این حیوانات را برای ایشان رام و منقاد و مسخر آنها نمودیم، به طوری که یارای عصیان و چموشی نداشته باشند. در نتیجه بعضی از آنها باربر و مرکب ایشان شد و بعضی دیگر ماکول ایشان گشت، یعنی از گوشت آنها استفاده می‌کنند و منافع دیگری هم از مو و پشم و پوست آنها می‌برند و از شیر آنها می‌نوشند، آیا باز هم شکر خدا نمی‌گزارند که چنین تدبیر کاملی در حق آنها به کار برده، تدبیری که کشف می‌کند که او پروردگار ایشان است و آیا باز هم از در شکر نعمت، او را عبادت نمی‌کنند؟. ۵ - پانویس۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۵، ص۲۴۳، برگرفته از مقاله «تسخیر انعام». |